مشاهیر
منطقه خراسان جنوبی، این استان مهد علم و فرهنگ و هنر کشور است و در طول زمان مشاهیر و خدمتگزاران بیشماری را در دامان خود پرورانده است.
در طول حیات اجتماعی و فرهنگی خطه قهستان مردان و زنان نامآوری زندگی کردهاند که هر کدام به نوبه خود منشأ آثار و خیرات بسیاری بودهاند.
علامه عبدالعلی بیرجندی(ریاضیدان، منجم و دانشمند نامدار)، ابن حسام خوسفی(شاعر حماسه سرا)، حکیم سعدالدین نزاری(شاعر)، حکیم بوذرجمهر قاینی(ادیب، سیاستمدار و شاعر)، ابوالمفاخر قاینی و صدها نفر دیگر از جمله فرزانگان این دیار بودند که در تاریخ ایران و جهان بخوبی درخشیدهاند.
از آنجا که این مختصر، گنجایش شرح حال آنان را ندارد تنها به یادکردن نام پرافتخار معدودی از این بزرگان بسنده میکنیم امید است که آیندگان بتوانند جاى خالی آنان که نیستند را پر نمایند.
دکتر محمد حسن گنجی، پدر علم جغرافیای ایران
دکتر محمدحسن گنجی در سال 1291 خورشیدی در بیرجند به دنیا آمد. او در سال 1317 در دانشگاه ویکتوریای منچستر دوره‌ی کارشناسی ارشد را به پایان رساند و در سال 1331 به آمریکا رفت و توانست دکترای جغرافیا را از دانشگاه کلارک در ماساچوست دریافت کند.
او پس از بازگشت به تهران سازمان هواشناسی را بنیان نهاد. خدمت او در دانشگاه تهران در سال 1355 با دریافت درجه‌ی استاد ممتاز به پایان رسید، اما او بیکار ننشست و در همین سال کار بنیان‌گذاری دانشگاه بیرجند را به سرانجام رساند.
در سال 2001 میلادی، سازمان هواشناسی جهانی او را به عنوان دانشمند برگزیده سال معرفی کرد.
دکتر کاظم معتمدنژاد، پدر علم ارتباطات ایران
پروفسورکاظم معتمدنژاد پدر علم ارتباطات و روزنامه نگاری ایران در سال 1313 در روستای مود از بخش مرکزی شهرستان بیرجند متولد شد. تحصیلات ابتدایی و قسمتی از تحصیلات متوسطه خود را در زادگاهش و قسمت دیگر را در بیرجند و سال ششم ادبی را در دبیرستان مروی تهران گذرانید.
وی در زمان تحصیل در دوره کارشناسی با مدیر وقت روزنامه کیهان که استاد ایشان نیز بود رابطه دوستانهای برقرار کرد.
وقتی استاد از دانشجویان دوره دکتری برای همکاری در کیهان دعوت کرد، معتمدنژاد فرصت را غنیمت شمرده و به محیط روزنامه وارد شد و دیری نپایید که از مترجمی زبان فرانسه، به مسئولیت گروه خارجی و مقالات ارتقاء یافت.
روزنامه کیهان که به روزنامه نگاران تحصیل‌کرده نیاز داشت، برای وی بورسیهای از دولت فرانسه دریافت کرد.
معتمدنژاد در دانشگاه سوربن فرانسه موفق به اخذ دکترای حقوق، علوم سیاسی و نیز دکترای تخصصی روزنامهنگاری از انستیتوی مطبوعات و علوم نظری دانشگاه پاریس گردید.
وی در سال 1343 با کوله باری از دانش روزنامهنگاری، ارتباطات، حقوق و علوم سیاسی و با اندیشه تاسیس نخستین دانشکده روزنامهنگاری به میهن بازگشت. خدمات دانشگاهی ایشان از سال 1344 در سمت استادیاری در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران آغاز شد.
ضمن این که همکاری خود را از آغاز ورود به ایران با موسسه کیهان حفظ کرد. در سال 1343 موسسه کیهان پیشنهاد وی را برای یک دوره عالی روزنامهنگاری پذیرفت و برای این منظور از بین داوطلبان دیپلم، 25 نفر انتخاب شدند.
در پایان دوره دو ساله، اسم این دوره عالی به موسسه عالی مطبوعات و روابط عمومی تغییر کرد. در سال 1350 یعنی زمانی که نخستین فارغ التحصیلان در بحبوحه اخذ دانشنامه بودند، اسم موسسه به دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی تغییر یافت.
در این موقع وی از دانش یاری دانشکده حقوق دانشگاه تهران استعفا کرد و در دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی در سمت معاونت دانشکده مشغول به کار شد. از سال 56 تا 59 نیز سمت ریاست دانشکده را عهده دار بود. دکتر
معتمدنژاد در حال حاضر استاد تمام وقت دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی و در آستانه بازنشتگی قرار دارد.
معتمدنژاد در تشکیل و عضویت انجمنهای مختلف از قبیل انجمن دفاع از آزادی مطبوعات، انجمن بینالمللی تحقیق در ارتباطات جمعی، انجمن بینالمللی حقوق فضا، انستیتوی بینالمللی ارتباطات، انجمن فرانسوی علوم ارتباطات و اطلاعات نقش عمده داشته است.
معتمدنژاد بیش از 70 مقاله علمی به مجامع بین المللی و یا مجلات ارائه داده و یا خود در تشکیل سمینارها و کنفرانس های علمی نقش مهمی داشته است. دکتر
معتمدنژاد در سال تحصیلی 74 ـ 73 به عنوان استاد نمونه دانشگاههای کشور از دست ریاست جمهوری وقت لوح تقدیر دریافت کرده است. هم چنین در سال 1384 و بر اساس مصوبه هیات دولت نشان درجه یک دانش را از دستان رییس‌جمهوری وقت دریافت نمود.
کاظم معتمدنژاد علاوه بر ارایه مقالات متعدد علمی پژوهشی به مجامع بین المللی و مجلات داخلی و خارجی، تاکنون 29 عنوان کتاب نگاشته است.
دکتر غلامحسین شکوهی، پدر علم تعلیم و تربیت ایران
دکتر غلامحسین شکوهی پدر علم تعلیم و تربیت ایران و وزیر آموزش و پرورش کابینه مهندس مهدی بازرگان در چهارم تیرماه ۱۳۰۵ در شهر خوسف از توابع استان خراسان جنوبی متولد شد.
شکوهی سال ۱۳۱۱ به مدرسهای در خوسف، محل تولدش رفت. مدرسهای که به نام عارف و شاعر معروف، ابن حسام خوسفی نام گرفته بود.
غلامحسین شکوهی در سال ۱۳۲۳ با رتبه ممتاز از دانشسرای بیرجند فارغ التحصیل شد و به روستای خود خوسف بیرجند بازگشت تا آموزش رسمی کودکان هم دیاری خود را آغاز کند.
پس از دو ماه به زاهدان منتقل شد، اما به دلیل بیماری مادر به آنجا نرفت، به روستای گل منتقل شد و پس از چهار ماه دوباره به خوسف بازگشت.
شکوهی در سالهای ۱۳۲۳ تا ۱۳۲۸ با قانون کفالت مادر از خدمت سربازی معاف شد، اما با فوت ناگهانی مادر در سال ۱۳۲۸ به سربازی اعزام شد و پس از طی دوره دانشکده افسری، بقیه خدمت را با درجه افسری در اصفهان به پایان رساند.
وی پس از سربازی به بیرجند بازگشت و تا سال ۱۳۳۲ در دبیرستانهای بیرجند به تدریس پرداخت.
شکوهی عطش آموختن داشت و این میل به دانشاندوزی بود که او را به تهران کشاند تا در رشته ادبیات فارسی دانشسرای عالی تحصیل خود را ادامه دهد.
او در سال ۱۳۳۵ با رتبه اول فارغ التحصیل شد؛ امتیازی که مجوز اعزام او را به سوئیس فراهم کرد. سفری که دستاورد آن نه تنها مدرک دکترا بود، بلکه فرصت درک محضر استادانی چون "پیاژه" و "دوتران" را فراهم کرد. در سال ۱۳۴۰ بود که شکوهی در رشته علوم تربیتی از دانشگاه ژنو فارغ التحصیل شد.
وی در سال ۱۳۴۱ پس از بازگشت از ژنو، در وزارت فرهنگ آن زمان در دفتر مطالعات تربیتی که بعد به اداره کل مطالعات و برنامهها تغییر نام یافت مشغول به کار شد و به تدریج در دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران، تربیت معلم ورامین و دانشگاه فردوسی مشهد تدریس در حوزههای آموختهاش را آغاز کرد.
شکوهی در سال ۱۳۴۵ با عنوان استادیار به دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران منتقل شد جایی که علاوه بر ۲۷ سال تدریس موفق و سازنده، سالهایی را به کارهای اجرایی از جمله مدیریت گروه و ریاست دانشکده علوم تربیتی پرداخت.
وی همچنین نخستین وزیر آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران است.
شکوهی از نظریهپردازان طراز اول کشور در زمینه مسائل تعلیم و تربیت است. تجربه طولانی شصت ساله معلمی را نیز پشتوانه خود دارد.
شکوهی علاوه بر تدریس، به تحقیق و تألیف و ترجمه آثار مهمی در حوزه تعلیم و تربیت پرداخته است. از آن جمله است: روش آموختن حساب و هندسه، تعلیم و تربیت و مراحل آن (که این کتاب تألیف امانوئل کانت، فیلسوف و نظریه پرداز صاحبنام آلمانی است که توسط شکوهی دو بار به فارسی ترجمه شده است)، مبانی و اصول آموزش و پرورش، مربیان بزرگ(تألیف ژان شاتو، استاد روانشناسی و تعلیم و تربیت دانشگاه بردو) همچنین شکوهی تاکنون بیش از شصت مقاله علمی در نشریات دانشکده علوم تربیتی فصلنامههای تعلیم و تربیت مجله روانشناسی و برخی نشریات تخصصی به چاپ رسانده است.
غلامحسین شکوهی در دومین همایش چهرههای ماندگار به عنوان چهره ماندگار علم تعلیم و تربیت ایران مورد تجلیل قرار گرفت. انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی کتاب زندگینامه و خدمات علمی و فرهنگی دکتر غلامحسین شکوهی را در سال ۸۶ به ویراستاری و منتشر کرده است.
دکتر مهدی بلالی مود، پدر علم سم شناسی ایران
مهدی بلالی مود در 15 شهریور 1321 شمسی در مود بیرجند پا به عرصه وجود نهاد. تحصیلات ابتدائی را در مود و زاهدان و متوسطه را در دبیرستان شوکتی بیرجند (خرداد ماه 1340) به پایان رسانید.
تحصیلات دانشگاهی را ابتدا در رشته شیمی و سپس در دانشکده پزشکی دانشگاه تهران آغاز نمود و در خرداد 1343 به اخذ لیسانس شیمی و در خرداد 1349 به دریافت دکتری پزشکی نائل آمد.
در سال 1351به سمت مربی پزشکی قانونی و مسمومین دانشکده پزشکی مشهد استخدام و مشغول به کار گردید.
پروفسور بلالی در سال 1354به سمت استادیاری و سرپرستی بخش مسمومین بیمارستان امام رضا (ع) منصوب شد و طی سالهای 1355 تا 1357 مدیریت امور آموزشی دانشکده پزشکی مشهد را نیز عهدهدار بود.
وی در تیرماه 1357 جهت گذرانیدن دوره تخصصی سم شناسی بالینی در دانشکده پزشکی دانشگاه ادینبورگ عازم بریتانیا شد.
نامبرده درکوتاهترین زمان ممکن، به اخذ دکتری تخصصی با درجه ممتاز در رشته فارماکولوژی و سم شناسی بالینی نائل آمد (تیرماه 1360)، پس از دریافت تخصص درمان شناسی و فوق تخصص مسمومیتها، در مرداد ماه همان سال با عنوان استادیار دانشکده پزشکی دانشگاه ادینبورک استخدام و در مرکز درمانشناسی و درمان مسمومین بیمارستان سلطنتی ادینبورگ مشغول به کار گردید.
پروفسور بلالی در دی ماه 1360 با عشق خدمت به وطن و در شرایط جنگی به مشهد بازگشت و با سمت استادیار و سرپرست بخش مسمومین بیمارستان امام رضا (ع)، وابسته به دانشکده پزشکی دانشگاه مشهد مشغول به کار شد.
در اردیبهشت 1364 به سمت دانشیاری و در مهر ماه 1370 به مقام استادی گروه آموزشی بیماریهای داخلی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد ارتقاء یافت.
پروفسور مهدی بلالی در تاسیس دانشکده علوم پزشکی بیرجند مشارکت داشته و از سال 1367 به عنوان عضو هیات امنای این دانشکده در مشهد همکاری نموده است. نامبرده از سال 1382 سردبیری مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند را عهدهدار است.
وی صاحب تالیفات و انتشارات متعدد در زمینههای شیمی، سم شناسی پزشکی، درمان شناسی و مسمومیتها شامل 21 کتاب و منوگراف(تک نگار) به زبانهای فارسی و انگلیسی، 90 مقاله علمی در نشریات پزشکی و مجلات علمی داخلی و خارجی و 212 خلاصه مقاله در کنگرههای علمی و کنفرانسهای پزشکی کشور و بین المللی به زبانهای فارسی، انگلیسی و فرانسه است.
دکتر بدیع الزمان فروزان فر، استاد بزرگ ادبیات فارسی
محمدحسین بشرویهای معروف به بدیعالزمان فروزانفر فرزند آقا شیخ علی بشرویهای در سال ۱۲۷۶ هجری شمسی در بشرویه از توابع استان خراسان جنوبی زاده شد.
مقدمات علوم را در زادگاه خود آموخت و آنگاه راهی مشهد شد و از محضر استادان ادب حوزه خراسان هم چون ادیب نیشابوری بهره برد. حدود سال ۱۳۰۰ به تهران رفت و تحصیلات خود را در مدرسه سپهسالار ادامه داد و چندی حجره ای در مسجد سپهسالار داشت.
در جوانی در همان مدرسه به تدریس پرداخت و چندی بعد در سال ۱۳۰۵ به سمت معلمی دارالفنون و دارالمعلمین عالی منصوب شد. در سال ۱۳۱۳ به معاونت دانشکده معقول و منقول (الهیات) منصوب شد.
در سال ۱۳۱۴ هیئت ممیزه دانشگاه تهران مرکب از نصرالله تقوی، علی اکبر دهخدا و ولی‌الله نصر تألیف ارزنده او به نام "تحقیق در زندگانی مولانا جلال الدین بلخی" را ارزیابی و به او گواهینامه دکتری اعطا کرد.
به استناد این گواهینامه در همان سال به سمت استادی دانش سرای عالی و دانشکدههای ادبیات و معقول و منقول منصوب شد. در سال ۱۳۲۳ بر اساس رای شورای استادان به ریاست دانشکده معقول و منقول برگزیده شد و تا سال ۱۳۴۶ در این سمت باقی بود.
وی از ابتدای تاسیس دوره دکتری ادبیات فارسی در دانشگاه تهران، تدریس در دوره دکتری را به عهده گرفت و برنامه این دوره را پایه‌گذاری کرد. فروزان فر استاد و راهنمای جمعی از دانشجویان مبرز دوره دکتری در دانشکدههای ادبیات و الهیات بود که بعدها استادان برجسته ادب پارسی و مطالعات فرهنگ ایران شدند.
فروزانفر در سال ۱۳۴۶ از استادی دانشگاه بازنشسته شد، اما همکاری خود را در تدریس در دوره دکتری ادبیات فارسی تا روزهای پایانی عمر ادامه داد. در همین زمان عضویت مجلس سنا را یافت. مدتی نیز ریاست کتابخانه سلطنتی را نیز به عهده گرفت. بدیع الزمان فروزانفر در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۹ بر اثر سکته قلبی در ۷۳ سالگی درگذشت.
دکتر محمد اسماعیل رضوانی، پدر تاریخ معاصر ایران
محمد اسماعیل رضوانی فرزند جعفر، در 10 اردبیهشت 1300 در قریه خراشاد (24 کیلومتری شمال بیرجند) بدنیا آمد. پس از آنکه تحصیلات خود را به پایان رساند به استخدام وزارت فرهنگ در آمد و به کار تدریس در مدارس بیرجند پرداخت.
رضوانی بعد از آنکه به تهران آمد به تحصیلات خود ادامه داد و توانست دوره لیسانس، فوق لیسانس و دکترا را طی کند.
وی مدتها در دانشگاه ملی و دانشگاه تهران به تدریس مشغول بود و پس از آنکه در سال 1358 بازنشسته شد، تا پایان عمر به تحقیق و پژوهش در زمینه تاریخ ایران پرداخت. محمد اسماعیل رضوانی سرانجام در 5 فروردین 1375 در تهران فوت نمود.
تنوع تألیفات و مقالات استاد رضوانی زیاد است که به می توان به: زمینی که روی آن زندگی می کنیم، انقلاب مشروطیت ایران، اعلانها و اعلامیههای دوره قاجار، تبلیغات نامه تنسر با همکاری مجتبی مینوی، کتاب درسی تاریخ سیاسی ایران برای دانشجویان دانشکده افسری و ... اشاره کرد.
رضوانی در دوران حیات خدمات شایانی در ارتقاء دانش مطبوعاتی روزنامه نگاران انجام داد و از سال 48 تا واپسین سالهای عمر خود به نگارش جزوههای درسی تاریخ مطبوعات ایران همت گماشت و با نشریاتی چون آینده، راهنمای کتاب، بررسیهای تاریخی، یغما، گنجینه اسناد، مجله دانشکده ادبیات، کیهان فرهنگی، بندر و دریا و… همکاری می کرد و مقدمهای نیز بر بسیاری از آثار چون شاه اسماعیل اول و جنگ چالدران, پژوهش هاشم حجازی فر، لوایح شیخ فضل الله نوری، نشر تاریخ ایران، تاریخ مطبوعات کرمان و… نوشت.
علامه سید غلامرضا سعیدی، اسلام شناس و متفکر برجسته
استاد سید غلامرضا سعیدی که در سال 1314 ه ق؛ مطابق با 1276 ه. ش (5) در روستای نوزاد مؤمنآباد بیرجند به دنیا آمد و تحصیلات خویش را در زادگاه و شهر بیرجند سپری کرد و به قول خود "از سال 1320 ش یکسره تهرانی شد".
پس از سالهای 1320 ه. ش در صحنه فرهنگ ایران به طور محسوسی ظهور مییابد. و با تألیف آثار ارزنده خوب میدرخشد. حتی آثارش در کشور الجزایر ترجمه شده و در روند مبارزات مردم الجزایر تأثیر بسیار بر جای میگذارد. آثارش در افغانستان نیز طرفداران زیادی پیدا میکند.
سایر نام آوران خراسان جنوبی
آیت الله محمد هادی هادوی(فقیه و مجتهد نام آور معاصر)، آیت الله سید حسن تهامی )فقیه و مجتهد برجسته) ، آیت الله حاج شیخ محمدحسین آیتی)فقیه و نویسنده برجسته)، آیت الله اسماعیل فردوسیپور)سیاستمدار و روحانی برجسته انقلابی)، آیت الله حاج شیخ جواد عارفی(فقیه و مجتهد معاصر)، آیت الله سید محمد علی فقیه(فقیه و مجتهد معاصر)، علامه سید محمد فرزان)محقق و اندیشمند فرزانه)، علامه سید محمد حسین فاضل تونی)فقیه، فیلسوف و محقق برجسته)، آیت الله حاج سید کاظم حائری)فقیه و روحانی برجسته)، شیخ عبدالحسین فنودی(مورخ و شاعر)، دکتر محمد ابراهیم آیتی(نویسنده و اسلام شناس بزرگ معاصر)، استاد احمد احمدی بیرجندی)نویسنده و پژوهشگر برجسته ادبیات ایران)، دکتر محمد جعفر یاحقی)استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی)،سید محمد تدین بیرجندی)سیاستمدار برجسته و رییس مجلس شورای ملی)، دکتر سید محمد مشکوه)معمار اقتصاد نوین ایران)، دکتر سید عبدالله علوی)چهره ماندگار توسعه آموزش عالی)، دکتر محمد تقی راشد محصل)استاد برجسته زبان شناسی ایران)، دکتر محمدرضا راشد محصل)نویسنده، پژوهشگر و استاد بزرگ ادبیات فارسی)، استاد محمد علی کیانی نژاد (استاد بزرگ موسیقی ایران)، دکتر غلامعلی سرمد)استاد برجسته علوم تربیتی)، دکتر جمال رضایی)پدر علم زبان شناسی ایران)، دکتر اسدالله آزاد)پدر علم کتابداری ایران)، دکتر جعفر راثی (پدر ترویج کشاورزی ایران)، دکتر محمدعلی راشد محصل)چهره ماندگار اندسکوپی ایران)، دکتر علی اکبر بهرمان)پدر علم ارتودونسی ایران)، دکتر محمد حسن راشد محصل(پدر گیاه شناسی ایران)، مرتضی حسن پور فرد خراشاد)پدر پرستاری ایران)، دکتر رضا زمردیان)بنیان گذار گویش شناسی ایران)، سید محمد شهرستانی(خوشنویس)، دکتر احمد کامیابی مسک)استاد برجسته تئاتر و ادبیات) و..